Hipolit Lipiński, W OGRODZIE. OPOWIEŚCI O POWSTANIU, 1882

138,5 x 88,0cm - olej, płótno

sygn. l.d.: H Lipiński | 882

Na odwr. stempel wiedeńskiej firmy rozprowadzającej materiały malarskie: W. KOLLER & Co | IN WIEN | Mariahilferstrasse | Silberne Medaille;
wzdłuż g. krawędzi przyklejona kartka maszynopisu ze świadectwem autentyczności wystawionym przez dr. Jana Lankau w 1953 r.;
ponadto na g. listwie ramy (kredką): R B 266 Lipiński.

Obraz wystawiany i reprodukowany m.in.:
– Wystawa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków, I poł. 1882;
– Sprawozdanie Dyrekcyi TPSP w Krakowie z Czynności w Roku 1881, Kraków 1882, s. 11 (W ogrodzie);
– Litografia odbita w Zakładzie Artystyczno-Litograficznym A. Pruszyńskiego w Krakowie, wg rys. H. Lipińskiego.
– Oesterreichischer Kunst-Verein in Wien: 322. Ausstellung; Februar – März 1883, s. 7, nr kat. 108 (Im Garten);
– E. Szczawińska, Hipolit Lipiński, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, T. 5: Le-M, pod red. J. Derwojeda, Warszawa 1993, s. 109 (W ogrodzie).

 

Wg ekspertyzy dr. Lankau, zamieszczonej na odwrocie obrazu, artysta przedstawił na nim fragment ogrodu przy swoim dworze na krakowskich Dębnikach (por.: Dworek w Dębnikach, 1883). Scena przedstawia leciwego ogrodnika, ubranego w krakowski strój, siedzącego przy stoliku. Towarzyszy mu dwójka dzieci i wiele pamiątek z dawnych lat. Przedstawiony chłopiec i dziewczynka, to Staś i Helena – dzieci malarza. Umieszczenie ich w tej scenie nadaje szczególnie osobistego charakteru i autentyczności. Pomiędzy drzewami, w oddali, widać Wzgórze Wawelskie. W tym przepełnionym słońcem i wiosennymi kwiatami, niemal magicznym ogrodzie, dziadek snuje opowieść o służbie ojczyźnie i walce u boku Kościuszki. Wskazują na to zarówno pamiątki w kuferku pod stolikiem, jaki niewielka kosa szykowana dla wnuka. Osobisty gest przekazywania historii młodemu pokoleniu staje się tu metaforą zachowania tożsamości narodowej i międzypokoleniowej ciągłości.

W ogrodzie to jedno z najbardziej dojrzałych i reprezentatywnych dzieł Hipolita Lipińskiego – malarza należącego do pokolenia, które łączyło tradycję realistyczną z nowymi tendencjami w malarstwie europejskim. Realistyczna kompozycja o precyzyjne odwzorowanych szczegółach – od ubiorów przez elementy roślinne po fakturę materiałów – oraz konsekwentnie budowana narracja wizualna sytuują omawiane płótno w obrębie XIX-wiecznego malarstwa rodzajowego, zgodnie z estetyką kształtowaną w kręgu uczniów Matejki. Jednocześnie partie roślinności i światłocienia – w koronie drzew i w niższych partiach ogrodu – zdradzają bardzo wyraźne zainteresowanie sztuką impresjonistyczną, której pierwsze echa zaczynały właśnie docierać do Krakowa. Warto podkreślić, że obraz W ogrodzie powstał dokładnie w tym samym roku, w którym Aleksander Gierymski namalował swoje arcydzieło W altanie – uznawane dziś za jedno z pierwszych dzieł polskiego malarstwa, w którym światło staje się równorzędnym bohaterem kompozycji.

Podobnie jak Gierymski, Lipiński wychodzi tu od sceny rodzajowej osadzonej w realistycznym pejzażu, ale wykracza poza dosłowny opis. W altanie słońce przenikające przez liście tworzy migotliwe refleksy na strojach i twarzach postaci. U Lipińskiego opracowanie sylwetek nie jest tak nowatorskie jak u Gierymskiego, jednak partia ogrodu, malowana impastami wskazuje na impresjonistyczne eksperymenty z fakturą oraz światłem. Światło przeświecające przez koronę drzew tworzy drgającą mozaikę barwnych plam, które niemal uniezależniają się od rysunku. Artysta operuje wyjątkowo lekkim, niemal migotliwym światłem i zamiast jednorodnej zieleni stosuje, zróżnicowany tonalnie na zasadzie delikatnych kontrastów, gąszcz drobnych pociągnięć pędzla nakładanych na siebie. Taki sposób budowania światłocienia nadaje koronie drzew wrażenie drgającego ruchu, jakby liście delikatnie poruszały się na wietrze. Światło nie pełni tu jedynie funkcji oświetleniowej, lecz staje się aktywnym elementem kompozycji – współtworzy atmosferę i daje widzowi poczucie ulotności chwili, tak istotnej dla malarstwa impresjonistów. To właśnie ta partia obrazu najbardziej zbliża Lipińskiego do nowoczesnych rozwiązań kolorystycznych – pokazuje, że artysta interesował się malarstwem jako studium optycznego zjawiska światła i ruchu. Partie zieleni, refleksy migoczące wśród liści i swobodne, niemal impresjonistyczne prowadzenie koloru wskazują na świadome eksperymenty artysty z nowymi sposobami budowania atmosfery. Są przykładem samodzielnych poszukiwań artysty, w kontrze do matejkowskiej szkoły.
Lipiński włącza ten nowoczesny język malarski w tematykę niepodległościową. To właśnie ta relacja pomiędzy realistyczną precyzją narracji patriotycznej a nowoczesnym „malowaniem światłem“ czyni obraz Lipińskiego tak wyjątkowym na tle polskiego malarstwa lat 80. XIX w., powoduje, że W ogrodzie, Opowieść o powstaniu staje się jednym z najciekawszych i najbardziej poruszających dzieł Lipińskiego.

Hipolit Lipiński (Nowy Targ 1846 – Kraków 1884) studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1859-1870) rozpoczął wcześnie, już jako chłopiec trzynastoletni. Naukę kontynuował w Monachium – prywatnie u Theodora Dietza (1870-1872) oraz w Akademii pod kierunkiem Otto Seitza i Hermanna Anschütza (1871-1872). Do Krakowa powrócił w 1872, a od 1874 jeszcze przez dwa lata uczył się u Jana Matejki. W latach 1875-1884 sam nauczał rysunku i malarstwa na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Baranieckiego w Krakowie, gdzie jego uczennicą była, m.in. Olga Boznańska. W 1879 był jednym z organizatorów krakowskiego Muzeum Narodowego. Wystawiał od 1866 – w Krakowie i Lwowie w TPSP, w Warszawie w TZSP, Salonie Krywulta i Salonie Józefa Ungra oraz w Wiedniu i Monachium. Malował sceny rodzajowe z życia Krakowa i podkrakowskiej wsi (Konik zwierzyniecki, Targ na Kleparzu, Niedziela Palmowa) oraz pejzaże i – rzadziej – portrety.