Kazimierz Mordasewicz - przypisywany (1859 Mińsk - 1923 Paryż), Portret Henryka Sienkiewicza

olej, tektura, 69 × 52 cm

„Ten jest duch twórczy, który przyczynia – życia. Który je wzmaga, roznieca, rozżarza, i silniejszym, bardziej żywym czyni. (…) Takim duchem twórczym jest dla nas, za dni naszych Sienkiewicz; a słowem, na którem stoi całe jego dzieło, jest – życie narodu.” M. Konopnicka, O twórczości Sienkiewicza, w: Szkice. Bohdan Zaleski. Adam Asnyk. Henryk Sienkiewicz, Lwów 1905, s. 219–220.

Portrety malarskie Sienkiewicza ukazują pisarza nie tylko jako postać historyczną, lecz także jako człowieka pełnego majestatu. Artyści malujący Sienkiewicza chcieli oddać jego wielowymiarowość – pisarza, wizjonera narodowego, a zarazem człowieka prywatnego z codziennymi troskami lub nawet życiowymi smutkami. Portret był też nośnikiem pamięci i hołdu, co tłumaczy monumentalność oraz wyrafinowanie techniki. Malowano go, by utrwalić nie tylko fizyczność, ale także ducha i znaczenie kulturowe, jakie reprezentował Henryk Sienkiewicz, laureat Nagrody Nobla, którego postać stała się symbolem polskości. W ten sposób portret staje się swoistym dialogiem między artystą a kanonem narodowym – świadectwem fascynacji i uznania, a zarazem refleksją nad odpowiedzialnością twórcy i jego miejscem w historii. Takie ujęcie stanowi atrakcyjny punkt wyjścia do opracowania portretu, zwracając uwagę na to, że nie jest to tylko obraz, lecz wizualna narracja o człowieku, który kształtował polską świadomość poprzez swoje słowa i czyny. Zbiór artystów, którzy portretowali Sienkiewicza jest szeroki. Do grupy najbardziej reprezentatywnych dzieł należą obrazy namalowane pędzlem jego przyjaciela – Kazimierza Pochwalskiego (il. 1,). W gronie portrecistów pisarza były także takie osobistości jak Leon Wyczołkowskiczy, Olga Boznańska (il. 2.), która uwieczniła polskiego noblistę u schyłku jego życia, czy Kazimierz Mordasewicz (il. 3), któremu jest również przypisywany prezentowany obraz. Na przedstawieniu wizerunków autorstwa Mordasewicza pisarz widnieje na brunatnym tle oraz zwrócony jest ku widzowi z ukosa, w niepełnym profilu (En trois quarts). W jego aparycji dominuje melancholijny, znużony wzrok oraz charakterystycznie zaczesana fryzura z przystrzyżonym zarostem. Obraz malarski wywiera wrażenie, że przedstawiany Henryk Sienkiewicz jest pogrążony w nostalgii lub przygnębieniu, co być może wiązałoby się ze śmiercią jego pierwszej żony, Marii Szetkiewicz, która zmarła na gruźlicę w 1885 roku. Najbardziej tę melancholię odczuwa się w jego oczach, które nadają portretowi głębię i poruszający wyraz. Wszystkie dzieła wspomnianych artystów przedstawiają jedną z najważniejszych sylwetek polskiej kultury oraz odznaczają się wysokim warsztatem. Portrety Sienkiewicza zostały docenione przez naród, który postanowił umieścić je w najważniejszych kolekcjach państwowych – takich jak Muzeum Narodowe w Warszawie, Krakowie czy Kielcach.