Jacek Malczewski (1854 Radom - 1929 Kraków), Doktor u nieprzyjaciela, 1898 r.

olej, deska, 24 × 15,7 cm
sygn. i dat. p. g.: „JMalczewski 98”

na odwrocie autorski napis z tytułem: „Doktor u nieprzyjaciela” oraz numery „24” i „16” stempel wiedeńskiej firmy rozprowadzającej materiały malarskie „K. KOLLER & CO”

„W granicach tej swoistej Arkadii nie powinno być śmierci, ale dla Malczewskiego droga do tego miejsca wiedzie właśnie przez nią”
(D. Kudelska, “Dukt pisma i pędzla biografia intelektualna Jacka Malczewskiego”, Lublin 2008, str. 794)
Prezentowany obraz „Doktor u nieprzyjaciela” powstał w 1898 roku. W tym samym roku umiera matka artysty Maria z Korwin-Szymanowskich Malczewska. Jacek Malczewski bardzo odczuł tę stratę, aby nadać myślom kształt i pogodzić się z uczuciem nieustającego bólu napisał wiersz:
„przez pola ołzawione rosą
Poprzez ugory nagich pólk bym chciał ku Tobie iść
Choćby jak burzą gnany liść.
przez pola rozłzawione rosą,
poprzez ugory nagich pól…
Zanim do naszych powrócisz stron
Gdzie szumi sosna złoci się klon
A brzoza biała, liście rozwiała
Na sinem nieba tle.
Choćby wspomnienia słońcem blademSłuchaj! W ponurem wichru poświcie
W szumie jesiennym, gdy lecą liście,
Z zapachem ziół i szarych pól
Ja Tobie żal, Ja Tobie ból
Ja Tobie serce ślę.
Jacek Malczewski
(W: Il. Pulnar-Ferdjani, P.Szymalak, „Jacek Malczewski znany i nieznany, jubileusz 90. lecia Muzeum im. Jacka Malczewskiego, Radom 2013, str. 19.

„Temat śmierci zainteresował artystę jeszcze w czasach paryskich, ale najefektowniejsze prace to kompozycje zapoczątkowane w 1898 roku” (U.Kozakowska-Zaucha, “Jacek Malczewski”, Olszanica 2024, str. 26). Z tego samego 1898 roku co prezentowany „Doktor u nieprzyjaciela” pochodzi „Thanatos” (zbiory Muzeum Narodowego w Poznaniu) czy Thanatos (malowany w latach 1898/1899 (w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).
„Wielowątkowość twórczości Malczewskiego odpowiada różnorodności środków formalnych [...] Starał się oddać syntezę formy. Łączył kolory zimne i ciepłe, płaszczyzny ciemne, matowe z jasnymi o lśniących delikatnych kolorach. Jednoczył przeciwstawne jakości: liryzm i brutalność, wyrafinowanie i wulgarność, linearyzm i malarskość, co w połączeniu z bogactwem treści, przetworzonych przez indywidualną wyobraźnię, stawia Malczewskiego [...] w rzędzie najoryginalniejszych malarzy polskich” (I. Bal “Malczewski Jacek Michał” [w:] Słownik Artystów Polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.) malarze, rzeźbiarze, graficy”, tom V , Warszawa 1993, str. 279).