sygn. l.d. Janina Flamm | Paryż 1894
na odwrocie czarnym olejem: 2723/82
Dzieła Janiny Flamm, polskiej malarki żydowskiego pochodzenia, żony związanego z Pont-Aven malarza-postimpresjonisty Erica Forbes-Robertsona (1865-1935), stanowią ogromną rzadkość. W pierwszej połowie lat 90. XIX w. artystka studiowała w paryskiej Academie Julian. Założona w roku 1868 przez Rodolphe’a Juliana akademia była początkowo wolnym atelier, przygotowującym młodych malarzy do studiów w paryskiej Ecole des Beaux-Arts. Stała się szybko największą uczelnią prywatną w Paryżu, odegrała przy tym znaczącą rolę w kształceniu kobiet. Uczęszczała do niej, m.in. Anna Bilińska-Bohdanowicz.
Paryż, będący centrum świata sztuki, otwierał nie tylko możliwości rozwoju adeptom sztuki bez względu na płeć, ale dawał też możliwość kształcenia się według nowoczesnych programów, jakiej nie było w kraju. Przypomnijmy, że oferowane płótno powstało zaledwie rok po śmierci Jana Matejki, a przed objęciem w 1895 roku Szkoły przez Juliana Fałata: Widoczne są również zmiany programowe – pisze Władysław Ślesiński o przeprowadzonych przez Fałata reformach – częściowo wynikające z indywidualności nauczających, zmierzające do dorównania zagranicznym szkołom tego typu. Między innymi dozwolono, co prawda tylko najzdolniejszym uczniom, korzystać z modelu kobiecego, podczas gdy dawniej Matejko był niechętny nawet korzystaniu z gipsowych postaci kobiecych (Polskie życie artystyczne w latach 1890-1914, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 158).
Portretowana została ujęta na neutralnym, szaroniebieskim tle, które kieruje całą uwagę widza na jej postać. Operując zgaszoną gamą kolorystyczną Flammówna wykazała się mistrzostwem warsztatu w oddaniu karnacji młodej kobiety. Twarz dziewczyny, okolona ciemnymi włosami, jest pogrążona w cieniu. Jest to nie tylko ciekawy zabieg kompozycyjny, wzbogacający zniuansowaną kolorystykę dzieła, ale i środek wyrazu pozwalający na oddanie psychologii portretowanej, a zarazem wskazujący na emocjonalną więź autorki z modelką. Twarz młodziutkiej dziewczyny o melancholijnym, zawstydzonym spojrzeniu, artystka stara się ukryć w cieniu, jednocześnie z ogromną wrażliwością eksponując jej witalną, młodzieńczą sylwetkę.
Podczas studiów w Paryżu Flammówna przysyłała swoje obrazy na wystawy w Zachęcie (1893, 1894, 1895, 1896). Oferowane dzieło, które powstało w roku 1894 w Paryżu, może być tożsame z jednym z czterech obrazów, jakie artystka wystawiła w warszawskim TZSP w roku 1894 – Studium dziewczyny, które w 1895 zakupił Gustaw hr. Przeździecki.
Obraz wystawiany:
– Legendarna Młoda Polska. Malarstwo przełomu XIX i XX wieku z kolekcji rodzinnej, opr. kat. Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Elżbieta Charazińska, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 4 XI 2016 – 19 II 2017, kat. 73, il.
Janina Flamm, Flammówna, Forbes-Robertson (1877 Warszawa – 1922 Londyn?) - malarka. Urodziła się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej; była córką znanego warszawskiego prawnika i wydawcy „Gazety Sądowej” Filipa Flamma. W roku 1890 brała udział w wystawie uczennic szkoły malarstwa dla kobiet L. Wiesiołowskiego w Salonie Krywulta. Studiowała w Académie Julian w Paryżu, gdzie poza polskimi malarkami poznała przyszłą Constance Markevitch (Markiewicz, z domu Gore-Booth) – irlandzką działaczkę niepodległościową. W 1893 r. wróciła do Warszawy ze studiów i zaprezentowała swoje prace na wystawie w Zachęcie wraz z Alfonsą Kanigowską i Emilią Dukszyńską. W kolejnych latach - 1894-1896 również wystawiała w Zachęcie, studiując nadal w Paryżu. W 1897 roku na wyspie Jersey poślubiła związanego z Pont-Aven malarza-postimpresjonistę Erica Forbes-Robertsona, który w latach 1890 i 1894 zapisywał się na studia w Académie Julian. Świadkami na ślubie byli przyszli małżonkowie Robert Polhill Bevan – jeden z głównych przedstawicieli Camden Town Group i Stanisława Karłowska. Forbes-Robertsonowie mieszkali w Paryżu (i prawdopodobnie Neuilly-sur-Seine, gdzie urodził się ich syn) do 1900 r., a następnie wyjechali do Londynu. W latach 1908-1912 artystka była tam aktywna zawodowo. W latach 1909 i 1911 wystawiała (i sprzedawała) swoje prace na salonach Allied Artists Association w Royal Albert Hall, będących brytyjskim odpowiednikiem Salonu Niezależnych i prezentujących sztukę nowoczesną. Jej obrazy znajdują się w zbiorach Castle Museum and Art Gallery w Nottingham (Wielka Brytania) oraz w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
