Oda w anniwersasz koronacyi Krola Jmci ułożona przez T.G.A.J.K.M.[S.A. Poniatowski, ok. 1773]

Oda w anniwersasz koronacyi Krola Jmci ułożona przez T.G.A.J.K.M.
[b.d. i m.wyd., autor nieznany, po 25 XI 1773r.]
Druk ulotny wierszem, 8 str., format 18,8 x 16,2 cm.
Stan: zabrudzenia, plamki, zagniecenia, lekko przycięte marginesy 2 ostatnich kart, podniszczony grzbiet.

Bardzo rzadkie! Unikat? - Estreicher, baza KaRo i katalogi BN nie notują - jest inna podobnie zatytułowana (sprawdzano pod hasłami Oda, Stanisław August Poniatowski, Stanisław Leszczyński). „Słownik pseudonimów pisarzy polskich”, T.I-V i „Nowy Korbut” nie notują nikogo pasującego z inicjałami „T.G.” ani „G.A.” (J.K.M. - pewnie skrót od Jego Królewskiej Mości).

Nie wymieniono adresata utworu, a fragment „...Królu! Co Cię Bóg utrzymał na Tronie! Dwakroć koronę włożywszy na skronie...” pozornie może sugerować Stanisława Leszczyńskiego, ale dalsza analiza wskazuje, że odę skierowano do Stanisława Augusta Poniatowskiego w rocznicę koronacji [25 listopada 1764]. Fragment może się odnosić do konfederacji barskiej z lat 1768-72 (w trakcie której uchwalono akt detronizacji) i wiązać z zakończeniem procesu konfederatów, którzy chcieli dokonać zamachu na jego życie (nieudana próba 3.11. 1771r., dzięki Opatrzności Bożej król utrzymał się tronie).

Teraz kilka hipotez odnośnie tła historycznego, miejsca i roku wydania oraz autora.

a) Tło historyczne i prawdopodobny okres powstania przybliżyła nam prof. dr hab. Zofia Zielińska, z Wydziału Historii UW:
„Mam wrażenie mocnego tonowania w „Odzie” sprawy "królobójstwa" oraz akcentowania królewskiego przebaczenia. To by przemawiało raczej za 25 listopada 1773 (po procesie "królobójców", zakończonym wyrokiem u schyłku sierpnia 1773). Tym bardziej, że w listopadzie 1772 była walka o sejm rozbiorowy, jeszcze nie przegrana przez monarchę i jednak wszyscy byli pod wpływem szoku rozbiorowego. A w listopadzie 1773 byliśmy już po uznaniu cesji zaborców i zaczynała się odbudowa, pojednanie. No i walka o pozycję króla w Radzie Nieustającej (walka o samą Radę też), z powodu których należało dążyć do poparcia społecznego i łagodzenia spraw bolesnych . (…)
W dalszej korespondencji Pani Profesor dodała m.in.: Mowa jest o "upadku" i "zgubie", do których doprowadzono, co niewątpliwie odnosi się do rozbioru. Mocny atak na konfederację barską. (…) król jest ewidentnie z zarzutu winy za rozbiór odciążony.

b) Odnośnie miejsca i roku wydania:
Stylistyka ozdobników jest rokokowa, co wskazuje na okres bliżej połowy XVIII wieku niż końca tego wieku. Winieta na końcu wygląda na identyczną z zastosowaną w druku: „Dyaryusz seymu electionis między wsią Wolą y miastem Warszawą odprawionego: zdania, mowy, porządek ceremonialny seymu, [...] mappę campi electoralis szopy y okopow [...] w sobie zawieraiący, przez sessyey dni zebrany r. P. 1764.” [post 17 XI 1764]. Ozdobnik przed pierwszą literą wygląda na identyczny do zastosowanego w dziele: „Kazania do pokuty wzbudzaiące Pod czas dwutygodniowey w Warszawie Missyi, w Kościele XX. Societatis Jesu Prowincyi Mazowieckiey, w Wielkim Poście Roku Pańskiego 1771. odprawioney miane Y do Druku, z przydaniem dwu innych dawnieyszych przygodnich Kazań, w tymże Roku podane” - Grzegorza Zachariasiewicza z [po 17 IV] 1771].
Oba w.w. druki, zdigitalizowane zostały przez Bibliotekę Narodową, wydano je: „W Warszawie: w drukarni J. K. Mci y Rzeczypospolitey Societatis Jesu" (po 17 XI 1764 oraz po 17 IV 1771), więc „Oda...” prawdopodobnie została wydana przez tę sama drukarnię, skoro użyto tych matryc/czcionek do odbicia ozdobników.

c) Na koniec próba „odkodowania” autora i tego co kryje się pod inicjałami T.G.A.J.K.M.: Trembecki Generał Adiutant Jego Królewskiej Mości - jednakże ze względu na różnice stylistyczne z innymi utworami poety taka atrybucja wydaje się budzić wątpliwości.
Stanisław Trembecki (1739-1812) - czołowy poeta i pisarz polski okresu oświecenia, tłumacz, historyk, sekretarz królewski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wspomnienie o Trembeckim jako generale pojawiło się w: Zdzisław Maciej Zachmacz, „O autorstwie nieznanego imieninowego powinszowania z r. 1794 Józefowi Bielawskiemu”, „Pamiętnik Literacki ” t.90, nr 4, 1999, str.129-147, tam na str. 136 przypis 28.