PASEK Z GOSŁAWIC CHRYZOSTOM JAN
PAMIĘTNIKI
Z rękopisu wydał Jan Czubek
Wydanie zupełne
Kraków 1929, Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności, str. XXXIV 635, format: 20,5x14 cm
Pasek spisywał swoje wspomnienia pod koniec życia, prawdopodobnie w latach 1690–1695[1]. Rękopis drukiem wydany zostały dopiero w 1836 roku przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego.
Pamiętniki dzielą się na dwie części. Część pierwsza obejmuje lata 1655-1666. Jej treścią są wojenne przygody Paska w czasie potopu szwedzkiego (1656), najazdu Rakoczego (1657), wojny z Rosją (1660-1666) oraz rokoszu Lubomirskiego. Opisana w nim jest także słynna wyprawa wojsk polskich pod dowództwem Czarnieckiego do Danii (1658/1659). W części pierwszej brakuje początkowych stron, trudno więc ustalić, od kiedy Pasek snuje swe wspomnienia. Ponieważ autor spisywał swoje pamiętniki pod koniec życia zdarza mu się mylić lub przesuwać w czasie fakty historyczne.
Druga część pamiętników obejmuje lata 1667-1688 i opisuje żywot ziemianina, gospodarza i obywatela, jaki prowadził Pasek jako dzierżawca wsi należących do klucza olszowskiego Ordynacji Myszkowskich, m.in. wyprawy ze zbożem do Gdańska czy udział w sejmikach. Pasek pomija w tej części bardziej kompromitujące fakty ze swojej biografii, m.in. skazanie na banicję.
W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in. wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich).
Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej.
TWARDA OPRAWA PEŁNA SKÓRA WSPÓŁCZESNA NAWIĄZUJACA STYLISTYKĄ DO ZBYTKOWNYCH, LUKSUSOWYCH OPRAW Z EPOKI. OKŁADKI OKOLONE ZŁOCONĄ BORDIURĄ, GRZBIETY Z WYPUKŁYMI ZWIĘZAMI, TŁOCZENIAMI I Z BOGATYMI ZŁOCENIAMI. RĘCZNIE BARWIONY W MASIE PAPIER MARMORYZOWANY NA WYKLEJKACH, WSZYSTKIE OBCIĘCIA KART BARWIONE W TEN SAM SPOSÓB. WNĘTRZA OKŁADEK WYKOŃCZONE MISTERNYM ZŁOTYM SZLACZKIEM. ZACHOWANE OKŁADKI KARTONOWE WYDAWNICZE.
Stan BDB-/ okładka wydawnicza po konserwacji, PIĘKNY EGZEMPLARZ
