Stanisław Wyspiański (1869 Kraków - 1907 tamże), Portret dziewczyny, 1898 r.

(Inne tytuły: Głowa dziewczyny/ Studium dziewczyny)

pastel, kredka, papier, 30,5 × 23,5 cm w świetle passe-partout
sygn. monogramem wiązanym l. g.: „SW 1898”

Pochodzenie:
– Kraków Bronowice, kolekcja prof. dr. Wincentego Łepkowskiego (1866 – 1935) krakowskiego profesora stomatologii, założyciela pierwszego w Polsce Instytutu Stomatologicznego UJ w Krakowie. Był również założycielem Związku Stomatologów Polskich. Prywatnie kolekcjoner sztuki i wielki przyjaciel artystów. Jego majątek w Bronowicach Wielkich licznie odwiedzała elita towarzyska wśród której byli liczni artyści, m.in. Leon Wyczółkowski, z którym łączyła Wincentego szczególna przyjaźń.
– Kraków, kolekcja Ireny Łepkowskiej
– Muzeum Narodowe w Krakowie
– Warszawa, antykwariat Abe Gutnajera
– Dom Aukcyjny Agra Art, aukcja 20.03.1994, poz. 12.
– Polska, kolekcja prywatna
– Dom Aukcyjny Polswiss Art., aukcja 29.05.2018, poz. 19
– Polska, kolekcja prywatna

Wystawiany:
– Muzeum Narodowe w Krakowie, Stanisław Wyspiański. Wystawa jubileuszowa 1907–1957, Kraków, grudzień 1957- listopad 1958.
Reprodukowany:
– „Stanisław Wyspiański 1869–1907. Wystawa jubileuszowa 1907–1957”, Kraków 1958, s. 145, poz. 17.
Opisany:
– Przybyszewski S., Żuk-Skarszewski T., Świerz S., „Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie”, Biblioteka Polska, Kraków, Warszawa, Bydgoszcz 1925, s. 117, nr 288 (jako „Głowa dziewczyny”)
– „Stanisław Wyspiański 1869-1907. Wystawa jubileuszowa 1907–1957”, Kraków, 1958, s. 49, nr 34 (jako „Studium dziewczyny”)

Portrety stanowią istotną część dorobku artystycznego Wyspiańskiego, będąc wyjątkową gałęzią jego twórczości. Dzieła te należą do kanonu polskiej sztuki XIX i XX wieku i stanowią jeden z najcenniejszych elementów jego twórczego dorobku. Wśród licznych portretów malowanych i rysowanych przez artystę to wizerunki dzieci należą do tych najbardziej rozpoznawalnych tematów w jego twórczości. Portrety dziecięce, obrazy, w których mali modele traktowani są ze szczególną czułością i zrozumieniem świata ich spraw i wrażliwości w sposób szczególny wyróżniają się w jego dorobku. Wprost ukazują uwielbienie artysty dla dzieci. Antoni Waśkowski, krewny artysty, podkreślał we wspomnieniach, że Wyspiański „kochał w dzieciach nie tylko model, kochał każdą ich myśl, każdy uśmiech i smutek, entuzjazm krzyczący i płacz trwożliwy, zachwyt i przerażenie [...] wszystko to najwidoczniej zawsze podpatrywał i notował w pamięci [...] i tę ukochaną i zrozumianą duszyczkę dziecka później zawsze z lubością malował”. (A. Waśkowski, „Z moich wspomnień o Stanisławie Wyspiańskim”, Miejsce Piastowe, 1934). Początkowo Wyspiański tworzył portrety migawkowe, przypadkowo poznanych w trakcie wędrówki po Europie dzieci, małych gapiów śledzących szkicującego. Ale szczególnym uznaniem, estymą kolejnych pokoleń znających reprodukcje prac Wyspiańskiego, cieszą się portrety własnych dzieci artysty, dzieci jego przyjaciół czy przygodnych znajomych. Często też w dorobku pojawiają się portrety anonimowych modeli. „ (…) Mieszkam na dalekim przedmieściu na prawym brzegu Odry w małym domku, i jestem tutaj tak spokojny, obok mnie mieszka jakaś niemiecka rodzina, gdzie masa dzieci, które naturalnie odwiedzają mnie codziennie, tak że mam u siebie zawsze masę gości, jeżeli jestem w domu. Przeglądają wszystkie moje książki i rysunki i mają wielką z tego uciechę. Tak się tu przyzwyczaiłem, że z żalem wyjeżdżać będę. Nie uwierzy pan jaką mam z tymi dziećmi przyjemność mogąc je ciągle rysować.” (Z listu do Tadeusza Stryjeńskiego, Wrocław 19.09.1890, [w:] W. Okoń, „Stanisław Wyspiański”, Wrocław 2001, s. 61) Artysta najczęściej posługiwał się pastelami, choć chętnie sięgał również po węgiel i kredkę. Jego wizerunki modeli to doskonałe przykłady studiów psychologicznych, wyróżniające się zazwyczaj brakiem rozbudowanego tła. Artysta skupiał się przede wszystkim na twarzy – istocie portretu – natomiast korpus przedstawiał jedynie za pomocą kilku mocnych kresek lub plam. Świadomie rezygnował z elementów narracyjnych, koncentrując uwagę na osobowości portretowanej postaci. Nakreślony wyrazistą, secesyjną kreską prezentowany „Portret dziewczyny” z 1898 roku to przykład mistrzowskiego warsztatu Wyspiańskiego. Praca została wykonana ekspresyjną, zdecydowaną kreską, charakterystyczną dla artysty, który świadomie rezygnował z nadmiaru detali mogących odwracać uwagę widza. Portret ujęty jest w dużym zbliżeniu, z zastosowaniem specyficznego kadru, pozwalającego skupić się przede wszystkim na twarzy modelki. Jego secesyjna linia nadaje im wyjątkową miękkość, a prostota kompozycji, bez zbędnych dekoracyjnych elementów sprawia, że praca urzeka widza.

źródło dodatkowego zdjęcia:
Stanisław Wyspiański w błękitnej pracowni przy ulicy Krowoderskiej w Krakowie)
Zbiory Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr inwentarza MHK Fs 4002-IX, repr.
w: „Wyspiański. Katalog wystawy dzieł za zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie”,
Kraków, 2007, s. 40.