Literatura
Stanisław Wyspiański (1869-1907) był jednym z najwybitniejszych artystów Młodej Polski – malarzem, dramatopisarzem, poetą, scenografem i reformatorem teatru. Swoją twórczością ożywił polską kulturę przełomu XIX i XX wieku. Projektował witraże i polichromie, był prekursorem polskiego dramatu symbolicznego, malował portrety koncentrujące się na naturalności gestów i nastroju modela, a jego projekty mebli przyczyniły się do narodzin polskiego designu.
Muzeum Narodowe w Warszawie posiada jedną z największych kolekcji prac Stanisława Wyspiańskiego. Zbiór prezentuje różnorodne tematy i techniki stosowane przez artystę, a na wyróżnienie zasługują dzieła wykonane pastelami. W kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie najwybitniejszymi i najsłynniejszymi dziełami Wyspiańskiego są m.in. „Chochoły” oraz pejzażowy cykl widoków z okna pracowni artysty na Kopiec Kościuszki. Równie ikoniczne są portrety rodzinne, szczególnie przedstawienia dzieci i żony artysty oraz portrety innych dziecięcych modeli. Wizerunki te, utrwalone w niezwykle wrażliwej technice, wyróżniają się ekspresyjnym konturem, kontrastującymi barwami, nowatorskimi ujęciami kompozycyjnymi i psychologiczną głębią. Kolekcja obejmuje również autoportrety Stanisława Wyspiańskiego koncentrujące się na introspekcji i symbolizmie, a także studia motywów do projektów scenograficznych, polichromii lub monumentalnych programów witrażowych, jak ten dla katedry rzymskokatolickiej we Lwowie pt.: „Śluby króla Jana Kazimierza Wazy w katedrze lwowskiej w 1656 roku”.
Z myślą o tym wyjątkowym zespole prac w Galerii Sztuki XIX wieku Muzeum Narodowego w Warszawie powstał specjalny gabinet „pastelowy”, który umożliwia prezentację najcenniejszych dzieł artysty. Ze względu na wrażliwość techniki pastelowej ekspozycja w Sali Stanisława Wyspiańskiego ma charakter zmienny. Jest ona rearanżowana co kilka miesięcy, co nie tylko chroni dzieła, lecz także pozwala widzom odkrywać coraz nowsze wątki w twórczości Wyspiańskiego. Takie podejście do prezentacji dzieł na papierze łączy troskę o dziedzictwo z dbaniem o muzealną dostępność i edukację.
Paulina Adamczyk
Gabinet Rycin i Rysunków Muzeum Narodowe w Warszawie
Biogram
Dramatopisarz, poeta, malarz i reformator teatru. W latach 1884-85 i 1887-95 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (był m.in. uczniem i współpracownikiem Jana Matejki) oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1890-94 przebywał za granicą, głównie w Paryżu, gdzie oddziałała na niego sztuka Paula Gauguina, nabistów oraz drzeworyt japoński. W latach 1898-98 był kierownikiem graficznym krakowskiego czasopisma "Życie". W latach 1898-1905 działał m.in. jako inscenizator w krakowskim teatrze. W 1906 roku został docentem w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Od 1897 roku był członkiem Towarzystwa Sztuka. Ulubioną techniką Stanisława Wyspiańskiego był pastel. Zajmował się też grafiką (m.in. ilustracje do Iliady, winiety i układy graficzne tygodnika krakowskiego "Życie" oraz publikowanych własnych dramatów). Ważne miejsce w jego działalności, rozpoczętej współpracą z Janem Matejką i Józefem Mehofferem przy polichromii Kościoła Mariackiego, zajmowały projekty witraży i polichromii wnętrz: np. w krakowskim kościele Franciszkanów 1897-1905, w katedrze lwowskiej 1892-94 i wawelskiej 1900-02 (nie zrealizowane). W twórczości plastycznej Wyspiańskiego przeważał portret, w dziedzinie którego reprezentował ekspresjonizm (np. portrety Kazimierza Lewandowskiego i Lucjana Rydla 1898) i pejzaż (m.in. cykl widoków na Kopiec Kościuszki 1904-05). Wyspiański opracowywał scenografie do własnych dramatów, projekty dekoracji wnętrz (np. Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie), mebli i tkanin oraz projekty architektoniczne. Był jednym z twórców programu i praktyki tzw. sztuki stosowanej w Polsce, reformatorem grafiki książkowej. W jego stylu widoczny jest zarówno trwały wpływ Matejki, jak i żywe związki z secesją (dekoracyjność, charakterystyczna giętka i kapryśna linia, stylizacje roślinne) oraz wpływy impresjonizmu.
