Aleksandra MICHALAK LEWIŃSKA (1927-2022), Sumak "Serek", Zakopiańskie Warsztaty Wzorcowe

wełna na osnowie lnianej, tkany ręcznie; 70 x 41,5 cm
Sp-nia Pracy i Rękodzieła Lub. i Art. Zakopiańskie Warsztaty Wzorcowe; lata 70. XX w.
zachowana metka

Urodzona w 1927 roku w Klementynowie k. Piotrkowa Tryb. Absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych; późniejszej ASP w Łodzi (Wydział Włókienniczy, pod kier. prof. Marii Obrębskiej-Stieberowej)(1953). Z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego związała się zawodowo już w trakcie studiów, w 1951 roku. W trakcie wizyty na łódzkiej uczelni założycielka IWP – Wanda Telakowska wypatrzyła zdolną studentkę i zaproponowała jej pracę w nowo powstałym Zakładzie Tkanin.

Dołączyła do wielopokoleniowej czołówki utalentowanych projektantów tkanin. Tworzyli zarówno doświadczeni artyści, jak: Stefania i Andrzej Milwiczowie, Anna Fiszer, Zofia Butrymowicz, Krystyna Szczepanowska oraz wkraczający dopiero na rynek młodzi projektanci: Alicja Gutkowska-Wyszogrodzka, Danuta Paprowicz-Michno, Danuta Teler-Gęsicka, Jolanta Owidzka, Anna Orzechowska, Anna Nikołajczuk, Kazimiera Gidaszewska.

W latach 50-tych w IWP powstało kilkaset wzorów dekoracyjnych tkanin użytkowych (odzieżowych, zasłonowych, obrusowych), w większości szybko wdrażanych do produkcji m.in. w Laboratorium Przemysłu Bawełnianego i Jedwabniczego w Łodzi, Zakładach Przemysłu Lniarskiego w Walimiu a także w Zakładach „Pierwsza”, „Ortal”, „Milanówek”, „Fasty” a także krótkie serie również w IWP. Projektowano w różnych technikach i gatunkach tkanin – w tkaninach drukowanych (druku natryskowym, filmodruku, druku rotacyjnym), żakardowych, ręcznie malowanych, jedwabiu, lnie, bawełnie, tkaninach sztucznych.

Wypracowano wówczas charakterystyczną dla stylu lat 50-tych linię wzorów ; były to motywy abstrakcyjne, roślinne i zwierzęce oraz nawiązujące do propagowanej wtedy twórczości ludowej. Te ostatnie powstały w oparciu o motywy z ludowych wycinanek, pisanek, kilimów, koronkarstwa i malarstwa. Zorganizowano w tym celu zespoły (kolektywy) złożone z uzdolnionych twórców ludowych – amatorów, którzy pod działali pod nadzorem profesjonalnych artystów plastyków IWP.

Była to odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie społeczne, a jednocześnie spełnienie idei Wandy Telakowskiej – projektowania „na co dzień i dla wszystkich”.

Wyróżniającą się postacią w tym zespole była również Aleksandra Michalak-Lewińska. Autorka kilkudziesięciu projektów tkanin dekoracyjnych i odzieżowych, które wciąż zachwycają nowatorstwem wzorów, bogactwem ornamentów i barw ; po latach wiele z nich zasłużenie stało się ikonami polskiego designu. Współorganizatorka kolektywów ludowych – pisankarek ze wsi Krzczonów i Kunów (Lubelskie) (1954-55) ; hafciarek (Żywiecczyzna) (1957) oraz wycinankarek ze wsi Zakościele i Kraśnica (Opoczyńskie) (1962).

Po reorganizacji IWP w 1960 roku Zakład Tkanin IWP został przeniesiony do powstałego wtedy Centralnego Biura Wzornictwa Przemysłu Lekkiego. Aleksandra Lewińska pozostała w IWP, dołączając do Zakładu Estetyki Wnętrz, gdzie kontynuowała swoje prace badawcze dotyczące roli tkaniny, barwy i światła we wnętrzu. Od 1965 roku już w ramach powstałej wtedy Pracowni (Zakładu) Barwy opracowywała zagadnienia kolorystyki szkół podstawowych. Był to fragment osobnego, dużego tematu IWP – kompleksowego wyposażenia „Szkół Tysiąclatek”, tj. mebli szkolnych i całych klasopracowni oraz odzieży i tornistrów dla uczniów.

W 1967 roku zajęła się tematem kolorystyki naczyń emaliowanych używanych we współczesnej kuchni. W latach 1969-70 znalazła się w Zakładzie Środowiskowych Inwencji Plastycznych kierowanym przez prof. Wandę Telakowską. Powierzono jej zadanie zorganizowania nieprofesjonalnych robotniczych zespołów twórczych na terenie Górnego Śląska i Zagłębia. W Domu Kultury w Zabrzu, z uzdolnionymi plastycznie górnikami oraz młodzieżą, pracowała nad stworzeniem wzorów, które posłużyły do stworzenia kolekcji tkanin użytkowych.

Jednocześnie w ramach współpracy z Zakładem Szkolenia prowadziła w IWP kursy i szkolenia dla projektantów, inżynierów, pracowników przemysłu lekkiego i handlu, nauczycieli i studentów (1968-69).

W 1971 roku powróciła do Zakładu Barwy i Światła, do badań nad kolorystyką wnętrz, które kontynuowała aż do emerytury w roku 1982. Powstały wówczas nowatorskie prace, atlasy i wzorniki barw odnoszące się do wyposażenia wnętrz mieszkalnych, oceny barwności w architekturze warszawskich osiedli czy oryginalne opracowanie tabel barw środowiska przyrodniczego. Włączyła się też do powołanego w 1980 roku międzyzakładowego Zespołu zajmującego się tematem standaryzacji we wzornictwie. W IWP opracowano wówczas zagadnienia standardowych elementów wyposażenia wnętrz, wyrobów codziennego użytku, sprzętów AGD, tkanin. Jako specjalistka od problematyki barwy uczestniczyła w opracowaniu kart kolorów „standard” dla tych zagadnień. Po roku 1982 Artystka pozostała jeszcze czynna zawodowo jako główny specjalista w COBR Przemysłu Lniarskiego w Żyrardowie. Współpracowała wtedy z IWP aż do roku 1989, doprowadzając do wyprodukowania kolekcji standardowych tkanin lniano-bawełnianych zaprojektowanych wtedy w IWP. Uwieńczeniem tych prac było zorganizowanie w IWP dwóch dużych wystaw „Polski Len” (1989 i 1994).

Niezależnie od pracy w IWP, za zgodą dyrekcji, Aleksandra Lewińska pracowała jako inspektor wzornictwa w Ministerstwie Przemysłu Lekkiego (1952-53); konsultant w Zjednoczeniu Tkanin Jedwabnych i Dekoracyjnych (1954-67) ; kierownik artystyczny i projektant w Zakopiańskich Warsztatach Wzorcowych „Cepelia” (1955-72) ; główny specjalista ds. wzornictwa w COBR Przemysłu Lniarskiego w Żyrardowie (1972-89).

Stypendystka ONZ w krajach skandynawskich (1965), co zaowocowało szeregiem późniejszych prac i artykułów poświęconych szczególnie wzornictwu fińskiemu.

Równolegle, przez cały czas kariery zawodowej Artystka nie zaprzestała swej indywidualnej działalności twórczej. Projektowała tkaniny unikatowe – gobeliny, kilimy, sumaki i dywany ; w sumie powstało kilkadziesiąt wzorów.

Jej prace były pokazywane i wielokrotnie nagradzane m.in. na wystawach i konkursach krajowych i zagranicznych, stając się ozdobą wielu kolekcji muzealnych i prywatnych. Ostatnio mogliśmy je podziwiać m.in. na wystawach „Wiecznie Młode-Polski Vintage” (2007); „Chcemy być nowocześni” (2011) a w 2021 roku na zorganizowanej przez IWP wystawie plenerowej w Galerii WZ w Warszawie. Od 2017 roku stanowią również element stałej ekspozycji wzornictwa w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Za działalność projektową wyróżniona m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi, odznaką MKiS „Zasłużony Działacz Kultury” i licznymi nagrodami resortowymi. (za: IWP)