UBIORY Woyska Królewsko Polskiego. Costumes de l’Armée Royale Polonaise. Warszawa 1828. Zawiera 47 pięknych, ręcznie kolorowanych akwarelą i gwaszem litografii (w epoce), przedstawiających pełne postacie oficerów oraz żołnierzy Królestwa Polskiego w ubiorach poszczególnych formacji. Wyd. prawdopodobnie Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego. Litografował Józef Lex (1791–1866) oraz Józef Kondratowicz (1808–ok. 1860).
Oprawa skórzana z epoki ze złoceniami i tłoczonymi wzorami; brzegi kart złocone; litografie odbite jednostronnie na grubym, bardzo mocnym papierze; wyklejki z czerwonego jedwabiu w deseń drzewny; dwa ekslibrisy; nieznaczne przetarcia oprawy; format 8o; ogółem bardzo ładny egzemplarz w gabinetowym stanie.
Nie występuje w katalogach polskich ani zagranicznych bibliotek, nie odnotowuje go także Bibliografia Estreichera. Pozycja niesłychanie rzadka, być może wręcz unikatowa.
Adnotacja na karcie przedtytułowej: Przekazana przez Wielkiego Księcia Konstantego majorowi Brownowi w 1929 r. ("Given to Major Brown by the Grand Duke Constantine 1829"). Zawartą tu informację w dużym stopniu uprawdopodabnia fakt, że Wielki Książe Konstanty miał w zwyczaju obdarowywać publikacjami dotyczącymi jego ukochanego wojska nie tylko zaprzyjaźnione koronowane głowy (np. Fryderyka Wilhelma III), ale także i wyższych stopniem oficerów. (A. Birkenmajer, "Rocznik woyskowy Królestwa Polskiego", s. 23).
Atrybucja. Egzemplarz nie posiada oznaczenia wydawcy, nie wymienia także zaangażowanych w stworzenie litografii rysowników ani rytowników. Same ryciny nie są ponadto sygnowane. W epoce wydano jednak dzieła o podobnym charakterze, takie jak "Ubiory wojska Królestwa Polskiego" (Warszawa 1829), a przede wszystkim "Roczniki Wojskowe Królestwa Polskiego", ukazujące się w latach 1817-1830, do których sięgnęliśmy w poszukiwaniu analogicznych litografii, a może nawet takich samych odbitek lub ewentualnie ich kolejnych stanów. Te ostatnie w 1824 r. ukazały się wraz z serią barwnych tablic przedstawiających żołnierzy i oficerów w umundurowaniu odpowiednich formacji. Porównanie przyniosło korzystne rezultaty i litografie z niniejszego egzemplarza możemy faktycznie spotkać w wymienionych pozycjach, przy czym należy wyraźnie podkreślić, że ryciny zamieszczone w niniejszym egzemplarzu są na ogół znacznie atrakcyjniejsze od zamieszczonych w porównywanych przez nas dziełach, głównie poprzez zdynamizowanie motywów (dodanie ruchu), jak i wzbogacenie sztafażu o kolejne postacie. Niekiedy, choć rzadziej, są to wprost odbitki z tego samego kamienia. Uderza fakt, że kolorowanie w oferowanym egzemplarzu wypada artystycznie znacznie wyżej w porównaniu do raczej infantylnych wypełnień, które mieliśmy szansę zobaczyć. Mogliśmy zatem uczciwie przyjąć, że autorami litografii byli Józef Kondratowicz (1808–ok. 1860), któremu Estreicher przypisuje autorstwo rycin do "Ubiorów Wojska Polskiego" z 1829 r., a także Józef Lex (1791–1866), którego Birkenmajer wymienia jako twórcę tablic do "Roczników Wojskowych Królestwa Polskiego" (A. Birkenmajer, "Rocznik woyskowy Królestwa Polskiego", s. 23). Nie wykluczamy jednakowoż zaangażowania także i innych rytowników oraz rysowników, szczególnie w przypadku tablic znacząco przerobionych (lub wręcz wykonanych od nowa), których nazwiska prawdopodobnie pozostaną już za zasłoną dziejów.
Unikatowość wydania i zamieszczonych przedstawień, poziom artystyczny kolorowania, a nawet jakość użytego papieru są niezwykle intrygujące. Czyżby to kolejna przesłanka wspierająca tezę, że egzemplarz kazał odbić i – zapaławszy sympatią – podarować brytyjskiemu oficerowi sam Wielki Książę...?
Ryciny (w oryginale tytuły dwujęzyczne, pol.-franc.): 1) Generał Kawaleryi w ubiorze wielkim; 2) Generał od Piechoty w małym ubiorze; 3) Generał Adjutant i Fligel-Adjutant; 4) Adjutant Gwardyi Królewskiey Pieszey […]; 5) Officer Sztabu Głównego i Adjutant Kawaleryi; 6) Generał Kwatermistrz; 7) Szef Sztabu Dywizyi; 8) Gewaltygier / Adjutant placu; 9) Strzelec konny Gwardyi Królewskiey; 10) Officer wyższy Grenadyerów Gwardyi; 11) Officer Wyższy Artyll. Konney; 12) Pułk Piechoty Liniowey Iego Cey. Mci. Wgo. Xięcia Michała; 13) Pułk 5ty Piechoty Liniowey; 14) Pułk 2gi Piechoty Liniowey (ubiór letni); 15) Pułk 6ty Piechoty Liniowey; 16) Pułk Strzelców Pieszych Iego Cesarsko Królewskiey Mości; 17) Pułk 3ci Strzelców Pieszych; 18) Pułk Piechoty Liniowey Iego Cey Mci Wgo Xięcia Konstantego No3; 19) Pułk 7my Piechoty Liniowey; 20) Pułk 4ty Piechoty Liniowey; 21) Dobosz Pułku 8o Piechoty Liniowey; 22) Pułk 2gi Strzelców Pieszych; 23) Pułk 4ty Strzelców Pieszych; 24) Officer Wyższy Pułku Strzelców Konnych; 25) Pułk 3ci Strzelców Konnych; 26) Pułk 2gi Strzelców Konnych; 27) Pułk 4ty Strzelców Konnych (ubiór polowy); 28) Officer Niższy Pułku Ułanów Io Kcy Mci Xięcia Oranii; 29) Podofficer Pułku 3o Ułanów w ubiorze polowym; 30) Pułk 2gi Ułanów; 31) Trębacz Pułku 4o Ułanów; 32) Żandarm; 33) Artyllerya Konna; 34) Officer Artylleryi Pieszei w ubiorze obozowym; 35) Artyllerya Piesza; 36) Podofficer Artylleryi Garnizonowey; 37) Kompania Rzemieślnicza; 38) Officerowie wyżsi Saperów Inżenierów; 39) Szkoła Applikacyina; 40) Professor Szkoły Woysk.ey Applik.ey i Korpusu Kadetów; 41) Officer Wyższy z Korpusu Pociągu; 42) Officer niebędący w czynney służbie; 43) Podofficer Weteranów czynnych; 44) Audytor Urzędnik Kom. Rząd. Woyny; 45) Kapelan; 46) Lekarz; 47) Weteran. Inwalid.
Kondratowicz Józef (ur. 1808–ok. 1860), malarz i kartograf. Syn malarza Daniela. Ur. i wykształcony w Warszawie. Był topografem wojskowym, jednym z uczestników zdjęcia kartograficznego Królestwa Kongresowego. W r. 1826 został konduktorem w Kwatermistrzostwie Generalnym. W r. 1829 opublikowano „Ubiory Wojska Królestwa Polskiego” wg jego rysunków (wyd. z 37 rysunkami i 17 litografiami). W powstaniu listopadowym K. uczestniczył w randze podporucznika. W r. 1831 emigrował do Francji. Osiadłszy w Paryżu utrzymywał się z prac ilustratorskich. Prowadził pracownię, która wykonywała ręcznie kolorowane litografie do wielotomowego wydawnictwa A. Bastard d’Estang „Peintures et ornements des manuscrits français” (Paryż, 1832–69). Tą pracą zwrócił na siebie uwagę Aleksandra Humboldta, który wysoko artystę cenił i w r. 1850 gorąco zabiegał o wyjednanie Kondratowiczowi pozwolenia na osiedlenie się w Poznaniu. Artysta przebywał wówczas w Chocieszewicach koło Rawicza, usiłując swą sztuką zarobić na skromną egzystencję. Nie uzyskawszy zezwolenia, przeniósł się do Wrocławia, gdzie w r. 1853 wykonał dwa rysunki (kopię iluminacji rękopisu i widok kopca Kościuszki) dedykowane baronowej Richthofen. Następnie powrócić miał do Warszawy, gdzie wykonywał litografie i miniatury portretowe (m.in. gen. Ludwika Kickiego). Zmarł w Warszawie ok. r. 1860. [PSB]
Lex Józef (1791–1866), major kwatermistrzostwa generalnego W.P., inżynier wojskowy, artysta-malarz. Ur. 21 III w Warszawie, był synem Józefa i Krystyny z Gerlitzów. Ukończył liceum warszawskie, a następnie podróżował w celach naukowych za granicą. W r. 1811 wrócił do kraju i wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego jako elew Szkoły Elementarnej Artylerii i Inżynierii (14 X). W maju 1812 r., po egzaminach, otrzymał stopień podporucznika z przeniesieniem do Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii. W czasie kampanii 1812 r. czynny był jako oficer kwatermistrzostwa, uczestniczył w budowie mostów przez Berezynę. W lutym 1813 r. awansował na porucznika II klasy, ranny pod Lipskiem dostał się do niewoli. Odznaczony został za tę kampanię Krzyżem Virtuti Militari i Legią Honorową. Po zwolnieniu z niewoli Lex wstąpił do armii Królestwa Polskiego, a w styczniu 1815 r. jako porucznik I klasy został adiutantem gen. J. Malletskiego, szefa korpusu inżynierów. Awansowany w kwietniu 1818 r. na kapitana, współpracował w przygotowaniu tzw. mapy kwatermistrzostwa, a nadto polecono mu – wykorzystując jego zdolności malarskie – wykonanie akwarel mundurowych do „Rocznika Wojskowego”, a od 1819 r. zlecono mu kierownictwo zakładu litograficznego. W r. 1820 był członkiem loży „Bracia Polscy Zjednoczeni”. W r. 1825 Lex został zaliczony do korpusu gwardii. W czasie powstania listopadowego był kierownikiem zakładu litografii polowej Kwatermistrzostwa i wykonywał plany bitew. Awansował na majora (luty 1831). W sierpniu został przeniesiony do Gwardii Narodowej. Po powstaniu Lex skorzystał z amnestii i pracował w biurze likwidacyjnym Komisji Rządowej Wojny, następnie przeszedł do pracy cywilnej. Był od r. 1835 referentem dyrekcji generalnej Towarzystwa Ogniowego, a od listopada roku następnego przeszedł do Heroldii Królestwa Polskiego jako główny rysownik i kierownik działu technicznego. W r. 1848 r. przeszedł na emeryturę, a po rozwiązaniu w tymże roku Heroldii pozostał heroldykiem Ogólnego Zebrania Rządzącego Senatu departamentu Królestwa Polskiego. Zwolniony został od tych funkcji dopiero w listopadzie 1853 r. Lex wykonał m.in. jakiś obraz batalistyczny, za który otrzymał od króla pruskiego złotą tabakierę w 1832 r. w 1836 r. wystawił w Warszawie na wystawie sztuk pięknych kopię z obrazu J. Suchodolskiego „Bandyci przez karabinierów prowadzeni”. Kraszewski odnotowuje jako bardzo rzadkie dwie litografie Lexa: Miłośnicy litografii w Warszawie (z portretem Aleksandra Chodkiewicza, 1818) i Wielki Książę Konstanty (wg Kiela, 1832). W zbiorach Pawlikowskich w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu znajdują się 2 rysunki prawdopodobnie wykonane przez Lexa. Lex wykonywał również ozdobne dyplomy Heroldii. Był odznaczony w r. 1819 Orderem Św. Anny III klasy oraz otrzymał od cesarza Mikołaja złoty pierścień za rysunki do „Rocznika Wojskowego”. W r. 1837 Lex otrzymał szlachectwo (herb Prawomyśl). Zmarł 19 X 1866, pochowany w Warszawie. Z żony Teresy (nazwisko nieznane) Lex pozostawił córkę Marię. [PSB]
Literatura: A. Banach, "Polska książka ilustrowana"; A. Birkenmajer, "Rocznik woyskowy Królestwa Polskiego. 1817-1830"; Polski Słownik Biograficzny.
