Zegar kaflowy

mechanizm: mosiądz, stal; tarcza: emalia na miedzi; dzwonek: spiż; obudowa: mosiądz złocony, szkło; odlewanie, cyzelowanie, złocenie, emaliowanie, wycinanie, grawerowanie;
6,7 x 6,8 cm; średnica tarczy 5,5 cm; średnica pierścienia cyfrowego 5,5 cm; średnica tarczki nastawczej budzika 1,6 cm; średnica dzwonka 4,7 cm; sygn. na dolnej płycie: JOS JON: WEISHAUPT KARLSBAD / 940;
Niemcy, Karlsbad; Joseph Johann (Johann Joseph) Weishaupt, ok. 1750-1770.

Zegar kaflowy podróżny, dwuwskazówkowy, w cylindrycznej obudowie, wspartej na trzech toczonych, tralkowych nóżkach, mieszczącej mechanizm ze szkieletem płytowym, o napędzie sprężynowym, bijący godziny i półgodziny, z repetierem i budzikiem, Obudowa złocona, ujęta u dołu i u góry gzymsami o profilu ćwierćwałka, zdobiona grawerowaną wicią kwiatową na groszkowanym tle i kartuszem z ceownic (rezerwą). W dolnej pokrywie dzwonek mocowany na strzemiączku. Z tyłu obudowy (przy cyfrze ,,XII"), pod zawiasem, obrotowe ucho służące do zawieszenia zegara. Pomiędzy nóżkami trzy podwieszane mosiężne sterczynki w formie stylizowanej szyszki. Tarcza z emaliowanymi na biało szerokim pierścieniem i tarczką nastawczą budzika pośrodku, nakryta wieczkiem na zawiasie, z wypukłym przeszkleniem w okrągłej ramce. Rzymska skala godzinowa oraz arabska minutowa wraz z podziałką minutową i arabskimi oznaczeniami godzin na tarczce ekscytarza malowane na czarno. Wskazówki mosiężne, ażurowe w formie plecionki z prostymi grotami, godzinowa z grotem ujętym po bokach dwoma kółkami oraz z przeciwwagą. Płyty mosiężne łączone czterema cylindrycznymi filarkami. Napęd chodu ze ślimakiem wyrównawczym i łańcuszkiem Galla oraz bezpiecznikiem naciągu sprężyny. Wychwyt szpindlowy współpracujący z regulatorem balansowym. Bicie grzebieniowe z gwiazdą. Stopki tarczy analogiczne do filarków, z podtoczeniami. Płyta dolna złocona, z grawerowaną sygnaturą na obwodzie. Balans ujęty kokiem typu francuskiego, wypełnionym symetrycznym ażurem złożonym z wici roślinnej. Włos balansu regulowany tarczką ze skalą (R[etard] 1-4 A[dvance]). Budzik z wychwytem hakowym. Na dolnej płycie podziałka regulacji tempa bicia. Sprężyna budzika nakręcana sznureczkiem. Młoteczki stalowe - godzin i półgodzin graniasty, ekscytarza w kształcie półksiężyca.
Stan zachowania: wskazówki późniejsze (4. ćw. XVIII w.).
Niewielkie wymiary zegara oraz jego forma są typowe dla niemieckich zegarów podróżnych. Nawiązywały one do wykonywanych w 1. poł. XVI w. czasomierzy puszkowych
a także późniejszych, XVIII-wiecznych zegarów tzw. powozowych. Należy do ostatniej fazy rozwojowej zegarów kaflowych, w których na powrót wprowadzono cylindryczny kształt obudowy, zaczęto na tarczach umieszczać otwory naciągowe, a do ich wykańczania wykorzystywać emalię, samą zaś tarczę zabezpieczać przeszklonym, kopulastym wieczkiem, zbliżającym je do zegarków kieszonkowych z 2. poł. XVIII w. Wiesława Siedlecka tego rodzaju zegary nazywa pseudokaflowymi lub zegarami gabinetowymi [Siedlecka 1988, il. 132, 133]. W zegarze zastosowano rzadkie rozwiązanie napinania sprężyny budzika poprzez pociąganie sznureczka oraz wychwyt hakowy jako regulator budzika.
Johann Joseph Weishaupt był jednym z trzech zegarmistrzów działających w Karlsbadzie w 2. poł. XVIII w. i 1. poł. XIX w. Sygnował swe prace jednym lub dwoma imionami używanymi w różnej kolejności. Wykonywał m.in. cylindryczne i sześcioboczne zegary stołowe [Abeler 2010, s. 589], a także zegarki kieszonkowe (Muzeum Okręgowe w Toruniu, nr inw. MT/S/2093 [zob. Kluczwajd 2004, s. 106, poz. 86, il. 86 na s. 54]).
Najbliższą analogią omawianego egzemplarza jest niewielki zegar z holenderskiej kolekcji Mentink & Roest, sygnowany: „Johann Weishaupt, Karlsbad", datowany na poł. XVIII w., różniący się nieznacznie wymiarami, dekoracją cylindrycznej puszki i kształtem wskazówek [https://www.mentinkenroest.com/collectie/small-table-clock-signed-johan-weishaupt-karlsbad-ca-1750/ (dostęp: 12.VII.2021)].
W domu aukcyjnym Christie's (aukcja 19021, poz. 35) w 2020 r. był oferowany do sprzedaży zegar podróżny w stylu Ludwika XV, z ok. 1750 r., sygnowany: ,I.Teteblanche a Paris". Według ekspertów z paryskiego antykwariatu La Pendulerie I. Toteblanche jest tożsamy z Josephem Weishauptem z Karlsbadu, który prawdopodobnie na krótko osiadł w Paryżu, gdzie posługiwał się francuską wersją swojego nazwiska. Nie był to odosobniony proceder wśród tzw. wędrownych zegarmistrzów [https://www.lapendulerie.com/artist-detail/236021/joseph-weishaupt (dostęp: 12.VII.2021)]