Wymiary: 107 x 79 cm
nr inw. MP 5155 MNW
Literatura
Podwójny portret w ujęciu en pied należy do najbardziej wartościowych dzieł w dorobku artystycznym Ksawerego Kaniewskiego. Przedstawia wykształcone w warszawskiej szkole baletowej sławne tancerki Teatru Wielkiego, siostry Karolinę (1833-1909) i Annę (1929-1912) Strauss. Kompozycja tego obrazu jest pozbawiona typowej dla Kaniewskiego konwencjonalności i idealizacji wizerunków kobiecych. Uwagę zwracają sceniczne kostiumy sióstr – walory zróżnicowanych tkanin są oddane z dużym wyczuciem soczystych barw i jakości fakturowych, co zbliża ten obraz do malarstwa szkoły weneckiej. Pomimo teatralnej stylizacji pozy tancerek są naturalne, a twarze pełne wyrazu. Romantyczny pejzaż w tle dodaje głębi i tajemniczości. Kaniewski, zwany w Rzymie „malarzem rosyjskiego cesarza”, należał do pokolenia artystów, którzy dobrze poznali tajniki warsztatu XVIII-wiecznych mistrzów pędzla.
Kompozycja o charakterze na poły rodzajowym nawiązuje do prapremiery baletu fantastycznego „Asmodea, czyli diabeł rozkochany” (muzyka Giuseppe Alessandro Scaramelli, Józef Stefani), która miała miejsce 17 lipca 1853 w Teatrze Wielkim. Wprawdzie sam obraz został namalowany najprawdopodobniej na tle dekoracji w pracowni malarskiej, a nie na deskach scenicznych, niemniej upamiętnił wielki sukces, jaki obydwie siostry odniosły w tym przedstawieniu. Libretto baletu na podstawie powieści Jacques’a Cazotte’a jest bardzo skomplikowane – hrabia Leonardo w ruinach niedaleko Neapolu wywołuje diabła, który pojawia mu się pod różnymi postaciami. Ostatnim wcieleniem jest tancerka i androgeniczna służąca-paź, która stara się usidlić głównego bohatera swoim dwuznacznym urokiem. Rzeczywistość miesza się tutaj z wątkami orientalnymi, przeplata ze światem wyobraźni i absurdu. W warszawskiej adaptacji baletu Karolina Strauss wcieliła się w postać Leili, a Anna wystąpiła w roli wysłannika piekieł Asmodei. Pierwsza to skromna wieśniaczka, naiwna i niewinna, jej przeciwstawieniem jest gwałtowna i namiętna Asmodea, która zwodzi Leonarda na różne sposoby. Zostaje jednak przez niego zmuszona do posłuszeństwa i służenia mu, co symbolizuje widoczny na szyi dziewczyny ubranej po męsku czarny, zapewne aksamitny powróz.
Iza Wiercińska
Zbiory Malarstwa Polskiego do 1914 Muzeum Narodowe w Warszawie
