Stanisław Wyspiański, KWIATY WIŚNI, OK. 1895

67,5 x 87,5cm - pastel, papier naklejony na tekturę

sygn. p.d.: SW [monogram wiązanym]
 

Porównaj z:
– Stanisław Wyspiański. Opus Magnum, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2000, s. 109. nr kat. IV 23 (Mlecz), IV 24 (Kwitnąca śliwa);
– S. Przybyszewski, T. Żuk-Skarszewski, S. Świerz, Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie, Biblioteka Polska, Kraków, Warszawa, Bydgoszcz 1925, s. 121 (poz. 408 i 411 – obie zatytułowane Kwiaty jabłoni, 410 –
Jaskry; wszystkie obrazy stanowiły własność Marii Jasieńskiej we Lwowie).

 

Obraz przedstawia stylizowany motyw kwiatu wiśni i jest jednym z wielu studiów projektu polichromii, które Wyspiański opracowywał z przeznaczeniem do krakowskiego kościoła oo. Franciszkanów. Podobne motywy kwiatowe,
przedstawiające stylizowane kwiaty mleczy, czy śliwy reprodukowane w katalogu wystawy dzieł artysty Stanisław Wyspiański. Opus Magnum datowane są na lata 1895-1896. Wyspiański pracował nad licznymi motywami
roślinnymi, które wykorzystał do ornamentalnych dekoracji ścian prezbiterium oraz transeptu z wyłączeniem czterech pól przeznaczonych pod obrazy o tematyce historycznej. Intensywne prace w kościele trwały od
czerwca do grudnia 1895. Wiosną kolejnego roku artysta wprowadzał już tylko nieliczne zmiany na prośbę zleceniodawcy. Zatem nasze Kwiaty wiśni możemy datować na około 1895 rok.

W twórczości Wyspiańskiego kwiaty zajmowały szczególne miejsce. Były źródłem inspiracji zarówno do dzieł malarskich, jak i dekoratorskich. Natura pasjonowała Wyspiańskiego już od najmłodszych lat i przyczyniłą się
do powstania w 1896 roku Zielnika, w którym artysta skrzętnie notował napotkaną roślinność. Fascynację tę opisała siostra cioteczna artysty – Maria Waśkowska-Kreinerowa: Stanisław Wyspiański zbiera i znosi własnoręcznie
kwiaty do domu nie tylko dla ich piękna, ozdoby, a własnej przyjemności. On te kwiaty, wtedy w 1896 roku, przez cały okres ich kwitnienia systematycznie studiuje. Rozkładając każdy z osobna, odrysowuje z całą dokładnością
wszelkie szczegóły, listeczki, płatki, unerwienie i całość w przeróżnych nagięciach i nachyleniach. Obszerny ten szkicownik, uzupełniony odpowiednimi dodatkami, zamierza wydać jako studium roślin stylizowanych, a materiał
dla celów zdobnictwa dekoracyjnego.

(M.Waśkowska-Kreinerowa, Stanisław Wyspiański w swoim mieszkaniu przy ul. Poselskiej w Krakowie, [w:] Wyspiański w oczach współczesnych, t. 1, oprac. L. Płoszewski, Kraków 1971, s. 72-73)

Motyw kwiatu wiśni w twórczości Wyspiańskiego stanowi fascynujący punkt przecięcia się Japonizmu, Secesji i jego osobistej wizji. Nasz pastel ukazuje stylizowane kwiaty, co podkreśla, że nie jest to bierne kopiowanie natury,
lecz świadome jej przetworzenie, charakterystyczne dla Secesji. Wygięta, płynna linia gałązki idealnie oddaje estetykę tego nurtu. Analiza symboliki kwiatu wiśni wymaga zestawienia kontekstu japońskiego z polskim.
W Japonii, gdzie kwitnąca wiśnia jest postrzegana jako narodowy kwiat, symbolizuje ulotne piękno, przemijanie życia i śmiertelność. W polskim kontekście kulturowym, kwiat wiśni również ma silne konotacje.
Jest on kojarzony z wiosennym odrodzeniem, nadzieją i nowymi początkami. Choć kwiaty wiśni ostateczNie nie znalazły się na polichromiach Kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie, to ich symbolika zaklęta przez
Wyspiańskiego w secesyjnej formie byłaby znakomitym motywem dekoracyjnym.

Stanisław Wyspiański, w swojej twórczości, ujawnia niezwykłą zdolność do syntezy i symbolicznego myślenia. Od skrupulatnego rysowania roślin w Zielniku po monumentalne projekty polichromii, Wyspiański konsekwentnie
budował swój język artystyczny na fundamencie natury. Jego kwiaty nie były jedynie ozdobą, lecz pełnoprawnymi bohaterami narracji, będącymi nośnikami metafor o życiu, cierpieniu, nadziei i losie narodu.

Kwiaty wiśni są w tej perspektywie szczególnie wymowne. Łączą w sobie fascynację egzotycznym Japonizmem, formalne zasady europejskiej Secesji oraz głęboko osadzony w polskim duchu symbol odrodzenia. Wyspiański,
czerpiąc z tych różnych źródeł pokazuje swoją dojrzałość jako artysty, który potrafił przetworzyć różnorodne wpływy w spójną, oryginalną wizję. Kwiaty wiśni stają się tym samym idealnym przykładem jego metody twórczej
– od natury, przez wielowarstwową stylizację, do głębokiej, osobistej i uniwersalnej symboliki, stanowiącej esencję jego sztuki.

Stanisław Wyspiański (Kraków 1869 - Kraków 1907) pochodził z ubogiej rodziny mieszczańskiej o silnych tradycjach patriotycznych i artystycznych. Był synem rzeźbiarza-snycerza Franciszka, w wieku siedmiu lat osierocony przez matkę, mając lat jedenaście został przygarnięty przez jej rodzinę z powodu postępującego alkoholizmu ojca.
Patriotyczna atmosfera domu wujostwa, ich goście - wybitni krakowscy uczeni i artyści - wpłynęli na zainteresowania historią ojczystą, przeszłością Krakowa oraz na ukształtowanie świadomości i postawy Wyspiańskiego. Będąc uczniem gimnazjum, zdradzający talent malarski Wyspiański zapisał się na studia w Szkole Sztuk Pięknych na rok 1884-1885, które podjął po maturze i odbł w latach 1887-1891, 1892-1893, 1894-1895 pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, Floriana Cynka i Izydora Jabłońskiego. Równolegle studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim historię sztuki i literatury.
Przez siedem miesięcy na przełomie 1889-1890 pracował u boku Jana Matejki przy polichromii kościoła Mariackiego. Dzięki stypendium, w marcu 1890 wyruszył w pierwszą półroczną podróż artystyczną po Europie, przez Wiedeń, Włochy do Paryża, ze zwiedzaniem katedr gotyckich we Francji, w Niemczech, odwiedzając Monachium, Bayreuth, Drezno, Pragę, a także Wrocław, Poznań i Gniezno. Po powrocie, na zlecenie Matejki projektował uzupełnienia gotyckich witraży do kościoła Mariackiego. Po otrzymaniu nowego stypendium w maju 1891 wyjechał do Paryża.
Do końca tego roku mieszkał razem z Józefem Mehofferem w jednej pracowni, obaj nie  dostali się do Ecole des Beaux-Arts, ale podjęli studia w Academie Colarossi - Wyspiański w atelier Gustavena Courtiois, a także u J. Blanca i L. A. Girardota. Obaj też przystępują do kolejnych konkursów dla Rudolfinum w Pradze oraz na kurtynę do Teatru Miejskiego w Krakowie, w których przegrywają. W 1892 przyjaciele rozstają się burzliwie.
Wyspiański wynajął wówczas własną pracownię, zaczął pisać pierwsze utwory dramatyczne, odwołując się do mitologii. Obaj z Mehofferem zostają zaproszeni do konkursu na witraż do katedry we Lwowie Wyspiański jesień 1892 i zimę 1893 spędził w Krakowie, w lutym powrócił do Paryża, gdzie znowu zamieszkał z Mehofferem aż do jesieni, gdy wyprowadził się do własnego atelier. W grudniu 1893 Wyspiański odwiedził Kraków, gdzie zaprezentował wystawę portretów i krajobrazów paryskich uznanych przez krytykę za impresjonistyczne.
Wiosną 1894 powrócił do Paryża, skąd gotowy projekt witraża Śluby Jana Kazimierza wysyłał na konkurs do Lwowa. Do Krakowa przyjeżdża w październiku 1894 i z powodu nieprzedłużenia stypendium pozostaje już na stałe.
Trwający dwa i pół roku okres paryski zaważył na ukształtowaniu symbolicznej sztuki Wyspiańskiego, który wówczas rozszerzył swój światopogląd poznając modne koncepcje teozoficzne Edouarda Schurego, filozoficzne  Friedricha Nietzschego, zgłębiając też dramat antyczny i mitologię oraz fascynując się współczesnym teatrem. W l. 1895-1897 pracował nad projektami i realizacją monumentalnego zespołu polichromii i witraży do kościoła Franciszkanów w Krakowie, których wykładni upatruje się w systemie hermetycznej kosmogonii; równolegle stworzył cykl ilustracji do Iliady i rozpoczął serię symbolicznych płócien nawiązujących od rodzimych legend.  
Na rok 1898 przypadł debiut literacki i teatralny artysty: ukazał się drukiem dramat Legenda I, a Teatr Miejski wystawił dramat Warszawianka. Wyspiański znalazł się w gronie założycieli Towarzystwa Artystów Polskich ,,Sztuka", a w 1898 został kierownikiem artystycznym czasopisma ,,Życie". Tworzący w pewnej izolacji i zachowujący dystans wobec otoczenia, w owym czasie zbliżył się znacznie do środowiska artystycznego, bywał w ,,Paonie", gdzie stworzył serię kapitalnych portretów bywalców lokalu.
W 1900 rozpoczął pracę nad dramatem Noc listopadowa i szkicami projektów witraży do katedry na Wawelu; 18 września poślubił  Teofilę Pytko, służącą swej ciotki i matkę trójki jego dzieci; 20 listopada był obecny na ślubie przyjaciela, pisarza Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną i na ich słynnym weselu w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach.Wydarzenie to uwiecznił w rozrachunkowym dramacie scenicznym Wesele, którego premiera odbyła się w Krakowie 16 marca 1901.
W 1902 r. został mianowany docentem na wydziale sztuki dekoracyjnej i kościelnej w Akademii Sztuk Pięknych. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia, w 1903 zajmował się inscenizacją swych dramatów na scenie teatru krakowskiego, w 1904 projektowaniem wystroju Domu Towarowego Lekarskiego, urządzeniem tzw. Świetlicy Towarzystwa Artystów Polskich ,,Sztuka", a wraz z architektem Władysławem Ekielskim  projektem  przywrócenia świetności opuszczonego przez władze austriackie wzgórza wawelskiego, zamierzając je wynieść do rangi symbolicznej wawelskiej Akropolis; nadal powiększał galerię portretową wybitnych osobistości, malował wizerunki rodzinne, w grudniu - namówiony przez Feliksa Jasieńskiego - rozpoczął serię pastelowych pejzaży widoku z okna pracowni. W 1905 kandydował w konkursie na stanowisko dyrektora Teatru Miejskiego, ale nieprzychylna postawa środowiska zmusiła go do wycofania się.
Poważna choroba weneryczna czyniła szybkie postępy, artysta krótko przebywał w lecznicy dla nerwowo chorych. Latem 1906 przeniósł się do własnego domu we wsi Węgrzce pod Krakowem, otrzymał też nominację na profesora w Akademii. W 1907 ukazały się drukiem dramaty o tematyce historycznej, mitologicznej i współczesnej. Po chwilowym polepszeniu stanu zdrowia latem, jednak artysta zmarł 28 listopada w krakowskiej klinice, otoczony przez rodzinę i przyjaciół; po uroczystej mszy żałobnej w kościele Mariackim trumna została złożona w Krypcie Zasłużonych kościoła Paulinów na Skałce. 
Podporządkowane imperatywowi artystycznej syntezy sztuk, zamknięte w l. 1889-1907 oeuvre Wyspiańskiego obejmuje 17 utworów dramatycznych i rapsodów oraz poetyckie drobiazgi dedykowane przyjaciołom, setki portretów, dziesiątki pejzaży, niezliczone ilości studiów i rysunków do projektów witraży i polichromii, studia kostiumologiczne i projekty scenograficzne, meblarskie, okładek książkowych, winiet, przerywników oraz rysunki inwentaryzacyjne. Uderza niespotykana żarliwość i moc twórcza artysty poddanego przez wiele lat presji śmiertelnej choroby.
Jego sztuka, podobnie jak cała epoka, zbudowana jest ze sprzeczności. Wyspiański tworząc własną artystyczną wizję świata i człowieka, usiłuje w swych dziełach literackich i malarskich pogodzić tradycję ze współczesnością, realia faktów historycznych i życia codziennego oraz obserwację natury. 
(napisała: Elżbieta Charazińska)